მონოტონურ სამსახურთან დაკავშირებული პროფესიული რისკები და რეკომენდაციები

შესავალი

ბევრ თანამედროვე კომპანიაში სამუშაო ადგილი კლასიფიცირდება ორ ნაწილად. პირველი ფიზიკური უმოქმედობა და სამუშაო რომელიც მოითხოვს ხანგრძლივ ჯდომას. ეს მახასიათებლები მომავალში იწვევენ ჯანმრთელობის სხვადასხვა პრობლემებს აღმოცენებას, როგორიცაა მაგალითად სიმსუქნე, გულსისხლძარღვთა დაავადებები, დიაბეტი, კიბო, კუნთოვანი დარღვევები, კისრის, მხრების, კიდურების და სხვა პრობლემები. აღსანიშნავია, რომ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკები რაც გამომდინარეობს ხანგრძლივი მჯდომარე სამუშაო გრაფიკთან, შეუძლებელია კომპენსირებული იყოს პიზიკური ვარჯიშითა და დასვენებით. აღნიშნულ პრობლემებთან დაკაშირებით არსებობს სხვადასხვა რეკომენდაციები. ეს სტატია ეხება  სამშაო რისკების შეფასებას, რეკომენდაციებსა და სხვადასხვა სახის რჩევებს.

ფიზიკურ უმოქმედობასთან და მჯდომარე სამუშაოსთან დაკავშირებული რისკები

ფიზიკურად უმოქმედო სამუშაოს მიეკუთვნებიან ოფისის თანამშრომლები, მძღოლები, მასწავლებლები, მკვლევარები, ლაბორატორიის მუშაკები, სათვალთვალო კამერებთან მომუშავეები და სხვ. 1950 წელს პირველად ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები შეექმნა მორისს და მისს თანამშრომლებს, რომლებმაც აღმოაჩინეს, რომ გულის იშემიური დაავადებების მაღალი რისკის ქვეშ იმყოფებოდნენ ავტობუსის მძღოლები, ვიდრე კონდუქტორები. მას შემდეგ ბევრმა კვლევამ აჩვენა, რომ არსებობს მიზეზობრივი კავშირი ფიზიკურად უმოქმედო სამუშაოსა და შემდეგი დაავადებების რისკებთან: გულსისხლძარღვთა დაავადებები, ტიპი II დიაბეტი, სიმსუქნე, მსხვილი ნაწლავისა და მკერდის კიბო, მაღალი არტერიული წნევები, ფსიქოლოგიური აშლილობები  და კუნთოვანი დაავადებები. ამერიკის შეერთებულ შტატებში ითვლება რომ წლიური სიკვდილიანობის ერთი მესამედი გამოწვეულია   ფიზიკური უმოქმედობით (იგულისხმება როგორც მუშაობის ასევე დასვენების დროს უმოქმედობა) ასევე იშემიური დაავადებები, კიბო და დიაბეტი.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის შეფასებით, წელიწადში 1,9 მილიონი ადამიანი იღუპება უმოქმედო ცხოვრების წესის გამო. თუ ადამიანები იცხოვრებენ ფიზიკურ უმოქმედობასთან დაკავშირებით შემუშავებული გაიდლაინების მიხედვით, ეს რიცხვი შემცირდება 20% /30% პროცენტით რაც გულისხმობს 400 000  დან 600 000 მდე ადამიანის სიცოცხლის გადარჩენას. ფიზიკური აქტივობა აუმჯობესებს ლიპოპროტეინების მაღალ სიმკვრივეს, ამცირებს ქოლესტერინისა და ტრიგლიცერიდების დონეს, ამცირებს სისხლის წნევას, იშემიური დაავადებების, დიაბეტისა და გულის არითმიასთან დაკავშირებულ რისკს. რაც შეეხება ფსიქოლოგიურ საკითხებს, ფიზიკური აქტივობა ხელს უწყობს ადამიანის განწყობას, თვითშეფასებას, აუმჯობესებს ძილს და ამცირებს დაღლილობას.  კვლევებმა აჩვენა, რომ პირები რომლებსაც აქვთ მჯდომარე სამსახური და დაკავებულები არიან საღამოობით სხვადასხვა სახის სპორტით თუ ფიზიკური აქტივობებით უფრო მაღალი რისკის ქვეშ არიან, ვიდრე პირები, რომლებსაც არ აქვთ უმოქმედო სამსახური და დაკავებულები არიან სხვადასხვა ფიზიკური აქტივობებით.

კიდევ ერთი პრობლემა რაც დაკავშირებულია ფიზიკურად უმოქმედო სამუშაოსთან არის ტკივილი წელის, მხრების, კისრის არესა და კიდურებში, ასევე ვენების თრომბოზი. ეს განსაკუთრებით აღენიშნებათ კომპიუტერთან ხანგრძლივი მუშაობისას.

რეკომენდაციები თუ როგორ შევამციროთ ფიზიკური უმოოქმედობა.

მას შემდეგ რაც 1950 წლიდან დადგინდა მიზეზობრივი კავშირი ფიზიკურ უმოქმედობასა და სხვადასხვა დაავადებებს შორის, მთელი კვლევები ფოკუსირდება იმის გარშემო თუ რამდენად მნიშვნელოვანი და აუცილებელია ადამიანისათვის რომ მისი დასვენების დრო დატვირთული იყოს სხვადასხვა სახის სპორტითა თუ ფიზიკური აქტივობებით. ყველა კვლევა რაც დაკავშირებულია ფიზიკურ აქტივობასთან და მის როლთან ადამიანის ჯანმრთელობაში ფოკუსირებულია ამერიკის სპორტული მედიცინის კოლეჯის გაიდლაინში, რის მიხედვითაც დღეში ადამიანმა 20 წუთი უნდა დაუთმოს ენერგიულ ინტენსიურ ფიზიკურ აქტივობას კვირაში მინიმუმ სამი დღე. 1996 წელს რეკომენდაციები გაიზარდა 30 წუთამდე ზომიერი ყოველდღიური ფიზიკური ინტენსივობის აქტივობით. ამგვარად ფიზიკური აქტივობა უფრო მნიშვნელოვანია ვიდრე სპორტი და ვარჯიში. გაიდლაინების განახლება მოხდა 2007 წელს სადაც ნათქვამია შემდეგი:

• იმისათვის რომ ხელი შევუწყოთ და შევინარჩუნოთ ჯანმრთელობა, ყველა ჯანმრთელი ზრდასრული ადამიანი 18 დან 65 წლამდე უნდა დაკავდეს ზომიერი ინტენსივობის ფიზიკური აქტივობით მინიმუმ 30 წუთი კვირაში 5 დღე, ან ენერგიული ინტენსიური ფიზიკური ატქივობობით 20 წუთი კვირაში 3 დღე.

• შესაძლებელია ამ ორი ტიპის აქტივობის კომბინაციაც, მაგალითად შეუძლია ადამიანს კვირაში ორჯერ ნელი სვლით ისეირნოს 30 წუთის განმავლობაში და შემდეგი ორი დღე ძუნძულით ირბინოს 20 წუთის განმავლობაში.

• რეკომენდაციებში შედის რუტინული საქმიანობა, (როგორიცაა მაგალითად საკუთარ თავზე ზრუნვა, საჭმლის მომზადება, ყოველდღიური სამუშაო, შოპინგი და ა. შ.) ან სხვა ყოველდღიური აქტივობები რომლებიც გრძელდება არაუმეტეს 10 წუთისა (როგორიცაა სახლში გადაადგილება, ოფისის ტერიტორიაზე გადაადგილება, სკვერში გასვლა და ა. შ.).

• ამასთანავე, ყველა ზრდასრულმა ადამიანმა უნდა აკეთოს ზემოთ ჩამოთვლილი აქტივობები რათა შეინარჩუნოს კარგი ჯანმრთელობა. მიზანშეწონილია, რომ 8-10 სახის აქტივობა აკეთოს ადამიანმა უნდაც არაზედიზედ კვირაში, რომლის დროსაც დატვირთული იქნება სხეულის კუნთოვანი სისტემა.

• იმ პირდაპირი კავშირის გამო რაც არსებობს ფიზიკურ აქტივობასა და ჯანმრთელობას შორის, ადამიანს, რომელსაც სურს იყოს ჯანმრთელი,  თავიდან აიცილოს ქრონიკული დაავადებები ან ჭარბი წონა, უნდა შეასრულონ ეს რეკომენდაციები მინიმალური დოზით მაინც. 

ამ გაიდლაინში მოცემული ფიზიკური აქტივობები უნდა შესრულდეს შესვენების დროს. მოცემული რეკომენდაციები არ არის გათვალისწინებული სამუშაო საათებში შესასრულებლად, მაგრამ ზემოთ აღნიშნული მინიმუმ 10 წუთი სამუშაო ადგილას (ოფისში) მოძრაობას რომელიც გულისხმობდა შესაძლოა ჩაითვალოს ამ რეკომენდაციების შესრულებად. ბოლოდროინდელი კვლევები ცხადყოფს, რომ თუნდაც არაინტენსიური აქტივობები სასარგებლოა ჯანმრთელობისათვის. აღსანიშნავია, რომ ამერიკის შეერთებული შტატების გაიდლაინები მოიცავენ აქტივობებს რომლებიც განკუთვნილია 18 დან 65 წლამდე ასაკის ადამიანებისათვის, ხოლო არსებობს სპეციალური გაიდლაიენბი ბავშვებისათვის, მოზარდებისათვის, მოხუცებულთათვის, ორსულთა და სხვადასხვა ქრონიკული დაავადებების მქონე პირთათვის. შტატების გარეთ სხვა ქვეყნებმა თარგმნეს აღნიშნული რეკომენდაციები და გაიდლაინები, მათ შორის ევროკავშირის ქვეყნების გაიდლაინები უმეტესად ეფუძვნება 1996 წლელს ამერიკაში შემუშავებულ გაიდლაინს.

ამჟამად (2012 წლის აპრილი) არ არსებობს საერთაშორისო კანონმდებლობა, რომელიც დაარეგულირებს ფიზიკური აქტივობების საკითხებს სამუშაო ადგილზე. ნაციონალურ დონეზე, ფიზიკურ აქტივობებთან დაკავშირებული გაიდლაინების ინიციატივა წარმოდგენილია ნორვეგიაში, გერმანიაში, პოლონეთსა და ნიდერლანდებში. 2006 წლიდან ნორვეგიაში კანონი ადგენს, რომ „დამქირავებელმა სისტემატურად უნდა შეუწყოს ხელი დაქირავებულებს რათა ისინი იყვნენ დაკავებული ფიზიკური აქტივობებით. იმავე წელს ნიდერლანდებში სამედიცინო-კვლევითმა ორგანიზაციამ გამოაქვეყნა საკუთარი რეკომენდაციები სამუშაო ადგილზე სათანადო ფიზიკური აქტივობების შესახებ, სადაც საუბარია შემდეგზე: 8 საათიანი სამუშაო გრაფიკის შემთხვევაში ზრდასრულმა ადამიანმა უნდა აკეთოს 30 წუთიანი ფიზიკური აქტივობა, არ აქვს მნიშვნელობა ეს იქნება სამუშაო პროცესში, შესვენებაზე ან სამსახურში მიმავალ ან შინ დაბრუნების გზაზე. ნორვეგიელთა და ჰოლანდიელთა ინიციატივები აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით ჯერ არ არის დანერგილი. 2007 წელს გერმანიაში დაინერგა პროფესიული ჯანმრთელობისა და უსაფრთხოების სტრატეგია, რომელიც ჯერ არ გადათარგმნილა სხვადასხვა ენებზე. 2007 წელს პოლონეთში დაარსდა დიეტოლოგთა საბჭო და ორგანიზაცია „ფიზიკური აქტივობები და ჯანმრთელობა“, რომლის მიზანს წარმოადგენდა ადამიანთა ცნობიერების ამაღლება თუ რამდენად მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ფიზიკური აქტივობები ჯანმრთელობის საკითხში. შრომის ინსპექტორატის ჩართულობის მიზანი იყო ერთდროულად ყოფილიო მობილიზებული როგორც საჯარო ასევე კერძო სექტორი. ჩვენი ინფორმაციით ჯერჯერობით არ არსებობს რაიმე ოფიციალური რეგულაციები ფიზიკურ აქტივობებთან დაკავშირებით.

როგორც ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ რისკებთან განხილულ პარაგრაფშია ნათქვამი, მჯდომარე სამსახური არ არის აპრიორი დაკავშირებული ფიზიკურ უმოქმედობასთან. ადამიანი რომელსაც აქვს სამსახური სადაც მუდმივად უწევს ჯდომა არ ნიშნავს რომ არის უმოქმედო და არ შეუძლია ფიზიკური აქტივობები აკეთოს. ამერიკის გაიდლაინების მიხედვით,  შესაძლოა ადამიანი რომელიც მუდმივად ზის სამსახურში შესაძლოა უფრო მეტ ფიზიკურ აქტივობებს ასრულებდეს, მაგალითად სამსახურში ფეხით მისვლისას, შესვენებაზე ან უკან სახლში დაბრუნებისას, ვიდრე ადამიანი რომლის სამუშაო განრიგი არ ითვალისწინებს მუდმივ ჯდომას.

ინტერვენციები

პირველი სამეცნიერო მტკიცებების მიხედვით, რომლებიც შეეხებოდა ფიზიკურად აქტიურ და არააქტიურ სამუშაო გარემოს, (1953 წელი) გამოიკვეთა რიგი ფიზიკური აქტივობები და ვარჯიშები, რომლებიც განკუთვნილი იყო ასევე ზოგადად საზოგადოებისათვის. მას შემდეგ წარმოდგენილი იქნა სხვადასხვა ინიციატივები, მაგალითად ფიტნეს პროგრამები სტრესული სამუშაო გარემოში, ველოსიპედით სამსახურამდე მისვლა და შინ დაბრუნება, შესვენების დროს ფეხით სიარული, კიბის გამოყენება შენობებში და ასე შემდეგ. ჩვენ შეგვიძლია გამოვყოთ ორი სახის ინტერვენცია: ფიზიკური აქტივობების პროგრამა, რომლის ორგანიზება ხდება ფიზიკურად არააქტიურ სამუშაო გარემოში, და ფიზიკური აქტივობების წარმოდგენა სამუშაო ადგილზე სადაც ფიზიკური აქტივობითო სამუშაოები სრულდება.

ფიზიკური აქტივობების პროგრამა პროფესიულ გარემოში

სამუშაო ადგილზე ჯანმრთელობის ხელშეწყობის რიგი პროგრამები იქნა დანერგილი ბოლო ათწლეულებში. ბოლო 5 მიმოხილვაში შეჯამებული იქნა ყველა ის პროგრამა, რომელიც ითვალისწინებდა დიეტის ინტერვენციას. რაც შეეხება ფსიქოსოციალურ ჯანმრთელობას, (სტრესი, განწყობა, ემოციები) მიმოხილევები იძლევა მეტად დამაჯერებლურ მტკიცებულებებს აღნიშნული პროგრამების ეფექტურობის თაობაზე.

დინამიური სამუშაო გარემო

დინამიური სამუშაო ადგილები პერსპექტიულ ინტერვენციას წარმოადგენს სამუშაო ადგილზე უმოქმედო გარემოს შემცირების თვალსაზრისით. უფრო მეტიც, დინამიურ სამუშაო ადგილებს შეუძლიათ პრობლემა სათავეშივე აღმოფხვრას. ბოლო დროს ჩატარებ ული იქნა კვლევები კომპიუტერთან მუშაობისა და ველოსიპედით სიარულის, ფეხით სეირნობისა და კიბეზე ფეხით ასვლის კომბინაციებთან დაკავშირებით. კვლევებმა აჩვენა კარგი შედეგი იმ მხრივ რომ ზემოთ ჩამოთვლილ აქტივობების შესრულებისას რადიკალურად მცირდება რისკების დონე.

მუშაობის დროს ფეხით სიარული არ არის საკმარისი რომ შესრულებულად ჩაითვალოს ამერიკის შეერთებული შტატების ფიზიკური აქტივობისა და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის გაიდლაინები, მაგრამ ხელს უწყობს კალორიების წვას, თუკი კომპიუტერთან ჯდომას შევცვლით კომპიუტერთან მუშაობისას ფეხით სიარულში (სარბენ ბილიკზე) მაშინ წლიურად წონის კლება შეადგენდა 20/30 კგ-ს.

ჯდომის პერიოდის შემცირება ან აღმოფხვრა

ფიზიკური უმოქმედობითა და მჯდომარე მდგომარეობით გამოკვლეული რისკები მკვეთრად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. აქედან გამომდინარე უნდა მოხდეს ინტერვენციის დიფერენციაცია. მჯდომარე პერიოდის დასაძლევად საკმარისია ადგომა და კუნთების გამუშავება რომ შემცირდეს რისკები. 30 წუთში ერთხელ საჭიროა ფეხზე წამოდგომა რათა მცირე დოზით მაინც შევამციროთ რისკები. კვლევებმა აჩვენა რომ 7 დღის განმავლობაში ნორმაზე მეტ ხანს მჯდომარე პოზიციაში ყოფნა ადაბლებს ადამიანის ორგანიზმის სენსიტიურობას გამოყოფილი ინსულინისადმი. ისეთი სამუშაო მაგიდის გამოყენება რომელთანაც შეგიძლია მჯდომარე და ფეხზე მდგომარე პოზიციაშიც იმუშაოთ მკვეთრად შეამცირებს ჯანმრთელობის მხრივ შემდგომ პრობლემებს. 

წყარო: https://oshwiki.eu/wiki/Recommendations_and_interventions_to_decrease_physical_inactivity_at_work#pk_campaign=sm_oshwiki